دکتر منوچهر «معین افشار» اولین سرپرست برنامهٔ کودک رادیو ایران
مبتکر و پایه‌گذار «برنامه‌ی کودک»، به شکلی که میانسالگان امروز ما به‌یاد دارند، «داوود پیرنیا» بود. او که آمده بود تا طرح عظیم «برنامه‌ی گلها» را به اجرا بگذارد، در کنار آن مهم، «برنامه‌ی کودک» را نیز تدارک می‌دید که مجریان آن هم کودک بودند.
برنامۀ کودک رادیو از خردادماه سال ۱۳۳۵ به‌وجود آمد. این برنامه به مدت سه دقیقه اجرا می‌گردید و به‌علت کمی وقت در آغاز ایجاد این برنامه، موسیقی و ترانه برای کودکان اجرا نمی‌شد اما پس از گذشت حدود شش ماه کم‌کم برای کودکان برنامه‌های موسیقی ترتیب دادند و ارکستری که آهنگ‌های خوانندگان رادیو را می‌نواخت در هفته یک‌بار نیز برای کودکان موسیقی می‌زد و خوانندگان برنامۀ کودک سیمابینا، عهدیه، آلیس الوندی و هیلدا بودند.
ترانه‌های کودکان بدین‌گونه بود که آهنگی را که یکی از خوانندگان رادیو خوانده بود، می‌گرفتند و سپس بر روی آن، شعری که مناسب کودکان باشد، می‌گذاشتند مانند ترانه‌ای که پوران، خوانده بود: ای عشق من ای زیبا نیلوفر من ـ در خواب نازی شب‌ها نیلوفر من. و بعدها سیما بینا در برنامۀ کودک آن را با این شعر که توسط پدرش سروده شده بود، خواند: ای همدم من، زیبا بزغالۀ من ـ در خواب نازی شب‌ها بزغالۀ من.
و با آهنگی دیگر که باز پوران خواند و نام آن «شانه» و ملودی اصلی آن برگرفته از آهنگ ترانه‌ای عربی ـ لبنانی بود: بر گیسویت ای جان کمتر زن شانه ـ چون در چین و شکنش دارد دل من کاشانه. و باز سیما بینا خوانده بود: زن بر کف دستم کمتر ستاره ـ خانم ناظم به‌خدا دستم گنهی نداره.
اما به‌علت آن‌که آهنگ‌هایی که برای خوانندگان بزرگسال ساخته شده بود، مناسب حنجرۀ کودکان نبود و خواندنشان برای کودکان مشکل بود، برخی ترانه‌سرایان و آهنگ‌سازان به‌فکر افتادند که آهنگ‌هایی مناسب کودکان نسبت به‌وسعت صدا و قدرت خوانندۀ کوچک بسازند.
از اولین کسانی که دست به این کار زد نیکول الوندی پدر دو خوانندۀ برنامۀ کودک به‌نام «آلیس» و «بلا» بود که خود آهنگ‌ساز بود و شعر می‌سرود او این ترانه‌ها را مناسب فکر، صدا و دید کودکان می‌ساخت. مثلا عهدیه خواند: لبخندم لبخندم من لطف خداوندم ـ بر چهرۀ گل‌رویان لبخندم لبخندم.
یکی دیگر از ترانه‌هایی که نیکول الوندی برای کودکان سرود ترانۀ «پیشی» بود که آلیس خواند و آهنگ آن نیز از خود الوندی بود: یک پیشی دارم، خیلی قشنگه ـ موهاش رنگارنگ، مست و ملنگه. ور می‌جهه و اطوار می‌ریزه ـ واسه منم پیشی جونم خیلی عزیزه.
از سال ۱۳۴۰ به بعد ارکستر کودکان به‌وجود آمد و دیگر لازم نبود ارکستر خوانندگان بزرگ‌تر برای کودکان بنوازد بلکه ارکستری به‌وجود آمد که فقط مخصوص کودکان بود و با آنان تمرین می‌کرد و به‌هنگام ضبط ترانه، آنان را همراهی می‌کرد و کم‌کم ترانه‌سازان دیگری آمدند که فقط برای کودکان به‌طور مستقل آهنگ می‌ساختند و ترانه می‌سرودند که از جمله آن‌ها پس از نیکول الوندی، معین افشار بود که یا خودش شعر و آهنگ را با هم می‌ساخت یا با کمک امیرحسین مهرپور که آهنگ می‌ساخت بر روی آن آهنگ‌ها ترانه‌های کودکان می‌سرود از جمله ترانۀ «تجدیدی» که هیلدا الوندی آن را خواند.
بعد که این خوانندگان بزرگ‌تر شدند و ترانه‌های دیگر را خواندند، خوانندگان جدیدی آمدند و جای آنان را گرفتند. پس از آن رادیو و تلویزیون در برنامه‌های خاص کودکان، از صدای خود کودکان استفاده کرد.
از زنانی که در زمینۀ موسیقی کودکان ترانه‌سرایی می‌کردند می‌توان از پروین چهره‌نگار که خود یکی از مسؤولان برنامۀ کودکان رادیو بود و کارمن نام برد.
دو نمونه از ترانه‌های معروف کودکان در آن زمان عبارت بودند از: «شکوفۀ سفید» با آهنگ شورا میخائیلیان شعر پروین چهره‌نگار و صدای پروانه که بیت‌های آغازین آن چنین بود: شکوفۀ سفیدم ـ عروس توی باغم ـ یه روز نسیم صحرا ـ آروم میاد سراغم ـ می‌ریزه با دست خود ـ گلبرگ‌های تن من.
و ترانۀ دیگر «عمو نوروز» با آهنگ سلیمان اکبری، شعر کارمن و صدای چهار تن از خوانندگان برنامۀ کودک به نام‌های پروانه، سودابه، دیبا و پوران با شعر: عمو نوروز چه ماهی ـ این روزا تو راهی ـ همسفرت بلبله ـ توی دستات سنبله ـ هرجا قدم می‌ذاری ـ گل و گیاه می‌کاری [تاریخچه‌ای بر ادبیات آهنگین ایران، نادره بدیعی، چاپ اول، سال ۱۳۵۴ صفحۀ ۳۱۰]
«بیژن پیرنیا» (ده ساله) اولین مجری برنامهٔ کودک رادیو ایران
از آن‌زمان که «برنامه کودک» در رادیو ایران به‌وجود آمد و از این جهت به شخصیت کودکان اهمیت داده شد، ساختن ترانه‌های که خاص کودکان باشد نیز معمول گشت و خوانندگان این ترانه‌ها نیز کودکان و نوجوانان بوده و هستند.
گرچه سرایندگان ترانه‌های کودکان همیشه افرادی در سنین بالا هستند، اما آگاهانه شعر را به‌زبان کودکان، با لغات ساده و مطالبی آموزنده، و زبانی که برای کودکان و نوجوانان شیرین و گویا و قابل درک و فهم باشد، می‌سرایند.
بیشتر مطالب و مضامین جنبۀ آموزشی و اخلاقی و آگاه کننده دارد، و کودکان با شنیدن این ترانه‌ها در مورد مثلا حیوانات، گلها، علائم راهنمایی و رانندگی و مقررات آن و دیگر موضوعاتی از این قبیل کسب اطلاعات و معلومات می‌کنند. و از این‌طریق رهبری فکری می‌شوند و این ترانه‌ها که منبع کسب آگاهی‌ها، از مطالب اخلاقی و اجتماعی برای کودکان است، با زبانی کودکانه و دیدی کودکانه، برداشتی شیرین و دوست داشتنی و امیدوارکننده از دنیای بزرگترهاست، که در واقع کاری مفید است. زیرا کودکان به واقعیات زندگی و آنچه در اطرافشان می‌گذرد، آگاهی می‌یابند. [تاریخچه‌ای بر ادبیات آهنگین ایران، نادره بدیعی، چاپ اول، سال ۱۳۵۴ صفحۀ ۱۹۱ ـ ۱۹۲]
* * *
یادی از برنامهٔ کودک رادیو ایران (صبحی مهتدی)
* * *