امروز (۱۵ اسفند) بنا بر تقویم ایرانی «روز درختکاری» است. این سنت خوب و امر واجب در کشورهای دیگر جهان هم اجرا می‌شود منتها در تقویم آنها روزهای دیگر از سال است. ما اینجا اما به این بهانه ترانه‌های بر اساس آن شعر معروف حافظ را می‌شنویم که گفت: «درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد»
و اما اگر شنیده باشید قبلا این ترانه در چند اجرای متفاوت دیگر ضبط و در سایت‌های مختلف ایرانی پخش شده بود. معروف‌ترین آنها، اجرای «حامد فولادقلم»، که به همراه بازخوانی چند ترانۀ مشهور دیگر در آلبومی با نام «راز» منتشر شد. علت شهرت این اجرا شاید یکی هم پخش این شایعه که گفته می‌شد صدای زنی که در این ترانه هم‌خوانی می‌کند صدای «گلشیفته فراهانی» بازیگر مشهور سینمای ایران است.
اجرای دیگری هم از این ترانه وجود دارد که می‌گویند با صدای «شهاب حسینی» بازیگر سینما و تلویزیون است. حالا این‌که چقدر این گفته‌ها موثق و یا انتساب اجرای ترانه‌ها به این دو بازیگر تا چه اندازه درست است را نمی‌دانم ولی شک نکنید اجراهایی که تا به امروز از ترانۀ «شهزادۀ رویایی» منتشر شده از روی نمونه‌ای است که چهل و چند سال پیش در یکی از فیلم‌‌فارسی‌های سینمای ایران خوانده شده است.
در مقایسۀ نمونه‌های قدیمی و موجود از این ترانه به‌نظر می‌رسد نسخۀ اول این ترانه «چه رویایی» نام داشت. ابیات متین و شعر خوشایند آن از سروده‌های «بیژن ترقی» بود و موسیقی وزین و خوش‌آهنگ آن در بیات اصفهان از ساخته‌های «مهندس همایون خرم» که «یاسمین» خواننده‌ای مشهور در دوران خود در اجرایی دلنشین آن‌را خواند که از رادیو ایران پخش شد. (در جعبۀ موسیقی پایین این اجرا را خواهید شنید)
ولی نکته‌ای هم هست و نباید از نظر دور داشت، و آن این‌که به‌قول «اسفندیار منفردزاده» آهنگ‌ساز نام‌آشنا در موسیقی فیلم که خود در جوانی چند سالی عضو ارکستر جوانان رادیو ایران بود:
«پیش از انقلاب ترانه‌هائی که به‌وسیله آهنگ‌سازان رادیو برای فیلمهای فارسی ساخته می‌شد اگر اشعار آن ترانه‌ها از نظر «شورای شعررادیو ـ دکتر نیرسینا و دیگران» مقبول بود، پس از نمایش و گاهی همزمان با نمایش فیلم‌ها، به رادیو ایران نیز واگذار می‌شد و دستمزد دومی هم دریافت می‌کردند. اما آنگاه که اشعارترانه‌ها قابل پخش از رادیو نبود، آن اشعار با تغییراتی کلی یا کوچک دوباره اجرا و پخش می‌شد.
پس اجرای اول و اصلی این ترانه با صدای خانم عهدیه برای فیلم «دالاهو» بود که مطابق معمول با سلیقه «شورای شعررادیو»، ضمن دستکاری شعر برای اجرای دوم با صدای خانم یاسمین برای پخش از رادیو انجام شد. و ناگفته نماند که همۀ اجراها با شعر آقای بیژن ترقی همراه است.» (نقل از ایمیل توضیحی اسفندیار منفردزاده به راوی این حکایت)
فیلم «دالاهو» (نام کوهی در استان کرمانشاهان) که ترانۀ «شهزادۀ رویایی» در آن اجرا شده فیلمی بود رنگی، ساختۀ «رشید یاسمی» که بازیگران اصلی آن «بهروز وثوقی» و «فروزان» (پروین خیربخش) بودند. فیلم بهره گرفته از طبیعت و مناظر پر دار و درخت منطقۀ کوهستانی دالاهو، و البته به سنت فیلمهای فارسی آن ایام همراه با صحنه‌های رقص و آواز، مورد استقبال واقع شد. این فیلم در سال ۱۳۴۶ به‌نمایش درآمد.
مخصوصا ترانه‌هایی که در آن اجرا شده بود در میان عامۀ مردم جا افتاد و در خاطره‌ها ماند. از آن جمله ترانه‌ای با صدای «هایده» و یکی هم همین ترانۀ «شهزاده رویایی» با صدای «عهدیه» که در آن روزگار شناخته‌ترین صدای آواز برای بازیگر اول زن بود، آنچنان‌که «ایرج» شاخص‌ترین صدا برای آوازخوانی‌های آرتیستۀ فیلم.
«شهزادۀ رویایی» که عهدیه در فیلم «دالاهو» خواند و «فروزان» آن‌را لب زد اما با آن‌چه که «یاسمین» خوانده بود تفاوت‌هایی در کلام و معنا داشت. آهنگ آن که «بیات اصفهان» بود با یک «والس سه‌ضربی» ادغام شده و کلام شعر از شکل کتابت به زبان محاوره در آمده بود. «بهروز وثوقی» هم مثل «تارزان» که از کودکی در کوه و کمر بزرگ شده، با تن‌پوش و تنبانی از پوست پلنگ، «شهزادۀ رویایی» فیلم بود که از دیدن قر کمر «فروزان» رم می‌کرد و پا به فرار، در پس و پشت درخت و بوته‌ها از نظر گم می‌شد.
بگذریم و سرتان را درد نیاورم. در سایت «یوتیوپ» کلیپ‌هایی از این فیلم هست. اگر کسی مایل بود می‌تواند در آنجا بیابد و ببیند. گرچه به‌گمان من بنده که راوی این حکایت باشم خوانندگانی که در این سالهای اخیر، ترانۀ «شهزادۀ رویا» را اجرا کرده‌اند اگر سن‌شان به دیدن خود فیلم دالاهو در چهل و چند سال پیش قد ندهد ـ که نمی‌دهد ـ لابد سری به یوتپوپ زده و از روی دست این نمونه مشق کرده‌اند. چون در تمام اجراها غیر از زبان محاوره در اجرای «عهدیه»، یکی هم همین شاهزادۀ زرین‌کمر ماجراست که در نمونۀ اصلی دارد با اسب سفیدش «از کوه و کمر می‌رود» و در نسخه‌های بازخوانی شده همین شازده با همان اسب دارد «از کوه و کمر می‌آید».
فعلا این چند نمونه را در اجراهای متفاوت (از پاپ گرفته تا اپرا) با صدای خوانندگان مختلف در جعبۀ موسیقی پایین می‌گذارم تا بشنوید. متن شعر ترانه را از روی اجرا با صدای «یاسمین» پیاده کردم تا علاقمندان بتوانند با نمونه‌های دیگر آن مقایسه کنند و اختلاف و تفاوت‌ها را ببینند و دریابند.
دیدم به خواب وقت سحر
شهزاده‌ای زرین کمر
نشسته بر اسب سفید
می‌رود از کوه و کمر
می‌رفت و آتش به دلم می‌زد نگاهش
می‌رفت و دیدم که بود چشمم به راهش
ترسم دلم رسوا شود
دریا شود این دو چشم پر آبم
تا آن‌که در بیداری‌ام پیدا شود آن‌که آمد به خوابم
شهزادۀ رویای من شاید تویی
آن‌کس که روزی در برم آید تویی
از خواب نوشین ناگه پریدم
دردا که دیگر او را ندیدم به‌خدا
جانم رسیده از غصه بر لب
بس آه سوزان از دل کشیدم به‌خدا
. . .
. . .
برگشت به فهرست آثار مهندس «همایون خُرم»
* * *
ترانه‌های بازخوانی‌شده ایرانی (۱) [آ ـ ث]
ترانه‌های بازخوانی‌شده ایرانی (۲) [ج ـ ژ]
ترانه‌های بازخوانی‌شده ایرانی (۳) [س ـ غ]
ترانه‌های بازخوانی‌شده ایرانی (۴) [ف ـ ی]
* * *
گاهی تشویق کسی می‌تواند زندگی و آینده‌ی شغلی او را رقم بزند. نمونه‌اش خانم فاطمه معتمد آریا بازیگر نام‌آشنای تئاتر و سینمای ایران. سال ۱۳۵۳ نورالدین زرین‌کلک انیمیشنی به نام «اتل‌متل توتوله» برای «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» می‌سازد.
نادر نادرپور ترانه‌سرا نبود، گرچه کلام یکی دو ترانه‌ی نه چندان معروف از او است و ترانه‌هایی بر اساس سروده‌های او توسط خوانندگان مختلف خوانده و اجرا شده است. او را بیشتر با اشعارش به‌یاد می‌آوریم و البته صدای رسایش در سخنوری و دکلمه‌ی سروده‌هایش.
امروز (۲۸ بهمن‌ماه) صد و بیست سال از تولد صادق هدایت می‌گذرد. در یادمان او مجموعه‌ای از چند عکس همراه با شرح آنها و خاطره‌ا‌ی شنیدنی از علاقه‌ی این نویسنده به موسیقی را در اجرایی رادیویی بشنوید.
دیوان «ایرج میرزا» را در پی قصیده‌ای از سروده‌های او ورق می‌زدم چشمم خورد به قطعه‌ی «تصویر زن» و یاد عکسی از «فروغ فرخزاد» افتادم که این اواخر با کمک فتوشاپ به او زیرپیراهن یقه هفت پوشانده‌اند!
فیلم کوتاه «پسر شرقی» را «مسعود کیمیایی» با موسیقی متن «اسفندیار منفردزاده» برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ساخت. داستان و ماجراهای این فیلم بیشتر برگرفته از خاطرات مشترکی است که آن دو از سالهای نوجوانی داشتند. ایامی که با هم در یک محله زندگی می‌کردند و هر دو عاشق سینما بودند.
اکنون که مرا وضع وطن
تصنیف ماهور
شعر: میرزاده عشقی
تار: حسن‌خان اعتضادی
ادامه خواندن قمرالملوک وزیری: اکنون که مرا وضع وطن در نظر آمد
حمید مصدق از جمله «شاعران معاصر» بود و هست، ولی از «ترانه‌سرایان» نبود و نیست. گرچه بر مبنای سروده‌های او ترانه‌هایی نیز با صدای خوانندگان مختلف خوانده و شنیده می‌شود. در جعبه‌ی موسیقی زیر، چند اجرای ترانه‌ای از برخی اشعار او را بشنوید.
در رمان معروف ۱۹۸۴ نوشته‌ی جورج ارول دستگاهی دولتی وجود دارد که خودشان آن را «وزارت حقیقت» می‌نامند. این تشکیلات مسئول هر گونه اطلاعاتی است که از طریق رسانه‌ها به مردم مخابره می‌شود. در واقع کار این وزارتخانه تغییر و تحریف وقایع تاریخی و ساختِ «حقایق» است!