حکایت ترانه‌ی «افسانه‌ی تلخ» سروده‌ی «فروغ فرخزاد» با صدای «الهه» و «مینو جوان» در فیلم «مردی که رنج می‌برد» ساخته‌ی «محمدعلی جعفری» در دهه‌ی سی خورشیدی.
در پیشینه‌ی کارهای ادبی «فروغ فرخزاد»، شعری که برای ترانه‌شدن سروده باشد، نیست. جز یک مورد؛ و آن‌هم ترانه‌ی «در خموشی‌های ساحل» که روی آهنگی از «کیلف بارمن» با صدای «محمد نوری» اجرا شده است. گرچه درست بودن همین یک مورد هم زیر سوال است و جای شک و شبهه دارد. یعنی آنطور که «محمدعلی سپانلو» در کتاب خاطرات خود می‌گوید: «شعر این ترانه از فروغ فرخزاد نیست و محمد نوری برای این‌که کارنامه‌ی خودش را کامل کند، چنین مطلبی را گفته است.» [در اینجا بخوانید]
بهرحال ترانه‌هایی که تا به حال بر اساس شعری از «فروغ» خوانده شده، همه از سر انتخاب و ذوقِ هنرمندانی بوده که کلام او را برای ترانه‌هایشان برگزیده‌اند. این ترانه‌ها ـ به جز یک مورد ـ همه پس از مرگ «فروغ» ساخته و اجرا شده است. آن یک مورد استثنا هم شعر «افسانه تلخ» بود که در فیلمی به نام «مردی که رنج می‌برد» مورد استفاده قرار گرفت. زمان نمایش آن فیلم ده سالی پیش از مرگ فروغ فرخزاد بود.
«افسانه تلخ» در پاییز سال ۱۳۳۳در شهر اهواز سروده شده است. یک‌سال پیش از جدایی‌اش از پرویز شاپور. فروغ در آن زمان بیست ساله بود. فیلم «مردی که رنج می‌برد» اولین ساخته‌ی سینمایی «محمدعلی جعفری» است که در سال ۱۳۳۶ به نمایش در آمد. فیلمنامه، کارگردانی و بازی نقش اول این فیلم هم با خود محمدعلی جعفری بود.
در این فیلم بنا به ذائقه‌ی تماشاچی‌های آن زمان چند صحنه آوازخوانی هم گنجانده شده است. در یکی از این صحنه‌ها، «الهه» خواننده‌ی مشهور آن سالها را می‌بینیم که همراه با پیانیست جوانی دو بند از شعر «افسانه تلخ» سروده‌ی فروغ فرخزاد را می‌خواند. نوازنده‌ی پیانو در این صحنه «انوشیروان روحانی» است.
در تیتراژ اول فیلم این شعر با نام «ناله‌ها» معرفی شده است. با آهنگی از «ایرج گلسرخی» و صدای «الهه» و «مینو».
«افسانه تلخ» در طول فیلم دو بار دیگر اجرا می‌شود. این بار با صدای «مینو جوان» که «ایرن» بازیگر نقش مقابل «محمدعلی جعفری» آن را لب‌خوانی می‌کند. «مینو جوان» همسر «ایرج گلسرخی» سازنده‌ی آهنگ بود.
چهل سال بعد از نمایش فیلم «مردی که رنج می‌برد»، در سال ۱۳۷۷ «مینو جوان» یک‌بار دیگر این شعر را با کیفیتی بهتر در ضبط صدا و نواختن سازها اجرا می‌کند که در آلبوم «طنین عشق» متشر می‌شود. [در اینجا بشنوید]
* * *
بازگشت به «یادنامهٔ فروغ فرخزاد»
* * *