و اما حکایت این سرود کوتاه، از قرار بلندتر از آنی است که ما نوشتیم و شما خواندید. همانطور که نوشتیم هاله‌ای از حدس و گمان‌هایی که در اینجا و آنجا بوده و آمده نیز، چهرۀ تابناک و روشن این سرود را در پردۀ شک و ابهام پوشانده که از آن‌ها درمی‌گذریم.
روایت دیگری اما در این باره وجود دارد که آن نیز به قلم «عباس سماکار» در کتاب «من یک شورشی هستم» به چاپ رسیده است.
عرض کنم در مطلب «تاریخچۀ سرود ملی در ایران»، [+] چشمم افتاد به تکه فیلمی که سفر «رضا شاه» به ترکیه و دیدار او با «کمال آتاتورک» را نشان می‌داد. یادم افتاد به حکایتی از این دیدار که چند سال پیش خوانده بودم.
قصۀ «ماهی سیاه کوچولو» یکی از شناخته‌ترین داستان‌های «صمد بهرنگی» است. شناخته‌ترین از این بابت که تا به‌حال به چندین زبان دیگر ترجمه و منتشر شده است.
از غلامحسین ساعدی، نوشتاری بلند در معرفی صمد بهرنگی وجود دارد که اول‌بار در اولین سال انتشار کتاب جمعه به سردبیری احمد شاملو با عنوان «رو در رو یا دوش به دوش» منتشر شد. [شماره ۶ پانزدهم شهریور ماه ۱۳۵۸ صفحۀ ۱۰ تا ۲۶]. بخش کوتاهی از این نوشته را با صدای خود او بشنوید که از همدل و همزبان خود می‌گوید:
«اسفندیار منفرد زاده» در اوج شهرت و ابتکار، در زمانی که همه در پی‌اش می‌دوند تا شاید آهنگی بر فیلم و ترانه و صدایشان نثار کند، همراه با «فرهاد شیبانی» شعر و آهنگ ترانه‌ای به نام «شب‌های تهران» را می‌سازند.
می‌شود آیا از «علی‌اکبرخان دهخدا» گفت، ولی یاد «دخو» نیفتاد؟ همو که با «چرند و پرند» خود، زبان زندۀ مردم را وارد ادبیات کرد. صاحب قلمی که اگرچه آن چند ده شعری که سرود، به سبک کلاسیک بود؛ ولی هنوز هم علم‌دار نگاشتن نثری است که بعدها سبک و سیاق نوشتن همۀ نویسندگان پیشرو و معاصر ایران شد.
راستی که این قافلۀ عمر چه زود می‌گذرد!
انگار همین دیروز بود. همین دیروز، که از سر رخت و لباس کف‌زده برخاست و چنگ زد به چادر چیت‌ش و با تو قدم به درگاه خانه و توی کوچه گذاشت. آمده بود تا حق «قدیر» پسر قدر قدرت محل را که پدرش پاسبان بود کف دستش بگذارد. چه حقی داشت که پسر او را بد گفته باشد؟ عالم بچگی بود و دنیای کوچه. . . کوچه‌ای که ما در آن قد می‌کشیدیم.
از در فروشگاه که بیرون آمدم، شلاق سرما و سوز گزندۀ آن بر سر و رویم نشست. و بعد صدایی آشنا، با لهجه‌ای غلیظ و عربی: «ایامکم سعیدا»!
«بهروز وثوقی» و «ناصر ملک مطیعی»
در یک صحنۀ فیلم نشده از «قیصر»
سیطرۀ «داش‌مشدی»های «گردن کلفت»!
