سابقۀ «تک‌گویی‌های نمایشی» در تئاتر، به نمایشنامۀ «شهر قصه» اثر «بیژن مفید»، با اجرای «محمود استادمحمد» برمی‌گردد. [+] در سینما اما اولین «تک‌گویی» از آنِ برادر دیگر او، یعنی «بهمن مفید» است در اجرای اولین نقش سینمایی خود و فیلم «قیصر» و آن مونولوگ معروف سکانس قهوه‌خانه. [+]
سال بعد از اکران فیلم «قیصر» و استقبال عمومی از آن، «علی حاتمی»، با بهره بردن از حضور اکثر بازیگرانِ فیلم «قیصر»، دومین فیلم سینمایی خود، «طوقی» را می‌سازد. ـ بازی «ناصر ملک‌مطیعی» و «بهروز وثوقی» و موسیقی «اسفندیار منفردزاده». [+]
در یکی از صحنه‌های همین فیلم است که دومین «تک‌گویی ماندگار سینمای معاصر ایران» با بازی «بهروز وثوقی» و صدای «چنگیز جلیلوند» شکل می‌گیرد. صحنۀ «مستی و راستی» و واگویه‌های آسید مرتضی با خود در آیینه. [+]
و چنین است که «تک‌گویی‌های سینمایی» باز به دست و قلم توانا و ظریفِ «علی حاتمی» در کارهای بعدی او ادامه و حضور دارد. سُنتی که بعدها در کار دیگران هم کم و بیش دیده‌ایم و می‌بینیم.
«علی حاتمی» را همانطور که «ایرانی‌ترین فیلم‌ساز سینمای ایران» خوانده‌اند؛ می‌توان استادِ بی‌بدیل خلقِ «تک‌گویی‌های ماندگار سینمای ایران» نیز دانست.
* * *
از «علی حاتمی» در سایت «راوی حکایت باقی»
● دهن مهن، کلون ملون
● این دل لانتوری خودشو باخته
● ما که دنیامون شده آخرت یزید
● ای‌وای که چقدر دشمن داری خدا
● تک‌گویی در فیلمهای «علی حاتمی»
● «ستار خان» با صدای «بیژن مفید»
● با «پریسا» از قلب حافظیه تا «سوته‌دلان»
● مجموعه ترانه‌های فیلم موزیکال «حسن کچل»
● بابا دقمرگ شد و مُرد (تیتراژ فیلم حسن کچل)
● ترانه‌های سکانس تصنیف‌فروش در فیلم «سوته‌دلان»
* * *