علی حاتمی را که «ایرانی‌ترین فیلمساز سینمای ایران» خوانده‌اند؛ می‌توان استادِ بی‌بدیل خلقِ «تک‌گویی‌های ماندگار سینمای ایران» نیز دانست. نمونه‌های درخشانی از این تک‌گویی‌ها که او در فیلم‌هایش برای ما به یادگار گذاشت را بخوانید و ببینید.
سابقۀ «تک‌گویی‌های نمایشی» در تئاتر، به نمایشنامۀ «شهر قصه» اثر «بیژن مفید»، با اجرای «محمود استادمحمد» برمی‌گردد. [در اینجا] در سینما اما اولین «تک‌گویی» از آنِ برادر دیگر او، یعنی «بهمن مفید» است در اجرای اولین نقش سینمایی خود و فیلم «قیصر» و آن مونولوگ معروف سکانس قهوه‌خانه. [در اینجا]
سال بعد از اکران فیلم «قیصر» و استقبال عمومی از آن، «علی حاتمی»، با بهره بردن از حضور اکثر بازیگرانِ فیلم «قیصر»، دومین فیلم سینمایی خود، «طوقی» را می‌سازد. ـ بازی «ناصر ملک‌مطیعی» و «بهروز وثوقی» و موسیقی «اسفندیار منفردزاده». [در اینجا]
در یکی از صحنه‌های همین فیلم است که دومین «تک‌گویی ماندگار سینمای معاصر ایران» با بازی «بهروز وثوقی» و صدای «چنگیز جلیلوند» شکل می‌گیرد. صحنۀ «مستی و راستی» و واگویه‌های آسید مرتضی با خود در آیینه. [در اینجا]
و چنین است که «تک‌گویی‌های سینمایی» باز به دست و قلم توانا و ظریفِ «علی حاتمی» در کارهای بعدی او ادامه و حضور دارد. سُنتی که بعدها در کار دیگران هم کم و بیش دیده‌ایم و می‌بینیم.
* * *
از «علی حاتمی» در سایت «راوی حکایت باقی»
● دهن مهن، کلون ملون
● این دل لانتوری خودشو باخته
● ما که دنیامون شده آخرت یزید
● ای‌وای که چقدر دشمن داری خدا
● تک‌گویی در فیلمهای «علی حاتمی»
● «ستار خان» با صدای «بیژن مفید»
● با «پریسا» از قلب حافظیه تا «سوته‌دلان»
● مجموعه ترانه‌های فیلم موزیکال «حسن کچل»
● بابا دقمرگ شد و مُرد (تیتراژ فیلم حسن کچل)
● ترانه‌های سکانس تصنیف‌فروش در فیلم «سوته‌دلان»
* * *