در مرور پیشینۀ «ترانۀ نوین» در تاریخ موسیقی معاصر ایران، ترانه‌سراهای کم و بیش شناخته‌شده‌ای داریم، آنچنان‌که آهنگ‌سازان نام‌آشنا، و البته که ترانه‌خوانان مشهور.
در همین فصل «ترانۀ نوین»، اما وقتی به بخش «ترانۀ معترض» می‌رسیم فقط چند نفری که در جمع به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد ـ از ترانه‌سرا و آهنگساز و خواننده ـ هستند که آغازگر این حرکت بوده‌اند و می‌توان آنها را در معرفی و تثبیت این نوع از هنر ترانه مبتکر و پیشرو دانست.
به کارنامۀ فعالیت‌های هنری همین جمع چند نفری که می‌رسیم، همواره چند ترانۀ مشخص است که در هر پژوهش و مقاله‌ای مربوط به موضوع «ترانۀ معترض»، (یا به زبان عامۀ مردم «ترانۀ سیاسی»)، از آنها نام می‌برند و نمونه‌های روشن و مستند این نوع از هنر ترانه هستند.
کارنامۀ آثار این جمع را می‌توان در چند مثلث هنری جمع‌بندی و بررسی کرد. از آن چند مثلث‌های هنری، یکی (اسفندیار منفردزاده، شهیار قنبری، فرهاد مهراد) بود و دیگری (بابک بیات، ایرج جنتی‌عطائی، داریوش اقبالی) با ترانه‌هایی چون: «جنگل»، «خونه» و «بُن‌بست» که هنوز هم اعتبار «ترانۀ معترض» است.
* * *
روی جلد صفحۀ ترانۀ «خونه»
خونه
کلام ترانه: ایرج جنتی‌عطائی
(به آوازخوانِ غربتِ من، پسرم مزدک)
آهنگ ترانه از: بابک بیات
تنظیم: محمد اوشال
ترانه‌خوان: داریوش اقبالی
خونه این خونه‌ی ویرون
واسه من هزار تا خاطره داره
خونه، این خونه‌ی تاریک
چه روزایی رو به‌یادم میاره
اون روزا یادم نمی‌ره
دیوارِ خونه پُر از پنجره بود
تا افق، همسایه‌ی ما
دریا بود، ستاره بود، منظره بود.
خونه، خونه جای بازی برای آفتاب و آب بود
پُرِ نور واسه بیداری، پُرِ سایه واسه خواب بود
پدرم می‌گفت:
«قدیما کینه‌هامون رو دور انداخته بودیم
توی برف و باد و بارون، خونه رو با قلبامون ساخته بودیم.»
خونه عشقِ مادرم بود
که تو باغچه‌اش گُلِ اطلسی می‌کاشت
خونه، روحِ پدرم بود
چیزی رو همپای خونه دوست نداشت
سیلِ غارتگر اومد
از تو رودخونه گذشت
پُلا رو شکست و بُرد
زد و از خونه گذشت
دستِ غارتگر سیل
خونه رو ویرونه کرد
پدرِ پیرمو کُشت
مادرو دیوونه کرد
حالا من مونده‌م و این ویرونه‌ها
پُرِ خشم و کینه‌ی دیوونه ها
منِ زخمی، منِ خسته، منِ پاک
می‌نویسم آخرین حرفو رو خاک:
«کی میاد دست توی دستم بذاره
تا بسازیم خونه‌مون رو دوباره؟»
[از کتاب: زمزمه‌های یک شب سی ساله، گزیدۀ اشعار، نشر نکیسا ـ آمریکا، ص ۲۸ تا ۳۰]
* * *
از «دکلمه ـ ترانه»های «ایرج جنتی‌عطائی»
«بُن‌بست»، شعر و صدای «ایرج جنتی‌عطائی» و «داریوش اقبالی»
«جنگل»، شعر و صدای «ایرج جنتی‌عطائی» و «داریوش اقبالی»
«به من چه!؟» شعر و صدای «ایرج جنتی‌عطایی» و «بیژن مرتضوی»
* * *
ترانهٔ «خونه» با صدای «ستار» (نگاهنگ)
* * *
